بازرسی و نمونه برداری از فرآورده های غذایی و محصولات کشاورزی

به طور کلی هدف از بازرسی و نمونه برداری فرآورده های غذایی و محصولات کشاوری که چند بعد تجاری، فنی و قانونی دارد، چیست؟

هدف از نمونه برداری و بازرسی از جنبه تجاری کالا این است که آیا برای فروش با انتظارات تولید کننده همخوانی دارد یا جهت تحویل به مشتری با جزئیات قرارداد همخوانی دارد و پیش از همه آیا این ماده قابلیت عرضه برای فروش را دارد یا خیر؟

از نظر فنی با بازرسی و نمونه برداری های انجام شده ؛ویژگی های ماده از قبیل تاثیر گذاری آن روی سلامت و ایمنی، وجود باکتری ها یا متابولیت هایی که سبب بروز بیماری‌های مختلف و یا فساد ماده غذایی می‌شوند، مشخص می‌گردد.

و در آخر از بعد قانونی با بازرسی و نمونه برداری می‌توان مشخص کرد که آیا ماده عرضه شده برای فروش یا واردات به کشور، قادر به برآورده کردن نیاز ها و پرسش های حقوقی و قانونی اعم از حفاظت از مصرف کننده یا کنترل بهداشت می‌باشد یا خیر؟

به فرآیند جمع اوری و برداشت مقدار مشخصی از یک محصول در یکی از مراحل تولید و یا نگهداری جهت انجام آزمون و آزمایش به منظور رسیدن به اهداف بازرسی نمونه برداری می‌گویند.

• مقدار نمونه برداشته شد باید به گونه ای باشد که بتواند تا حد موردنیاز معرف بهر یا محموله باشد.
• مقدار نمونه باید برای انجام همه آزمون های مورد نظر کافی باشد.
• نمونه برداری یکی از عوامل مهم در بازرسی به حساب می‌اید.
• نمونه برداری جهت نظارت در فرایند کنترل کیفیت، در بازرسی نقش مهمی دارد.

تعریف نمونه شاهد

• منظور از نمونه شاهد نمونه ای است که به طور همزمان با نمونه اصلی انتخاب شده و مشخصات نمونه اصلی دقیقا و به صورت غیر قابل تغییر روی آن درج می‌شود.

تعریف نمونه برداری خوشه ای

• نوعی از نمونه برداری است که در آن بهر به دسته ها یا خوشه هایی از اقلام متصل به یکدیگر در چند گونه تقسیم می‌شود.
• یک نمونه ازین خوشه ها به صورت تصادفی انتخاب و همه اقلام درون یک خوشه، شامل نمونه نیز می‌شود.

تعریف نمونه مرکب

• به نمونه ای که شامل بخش هایی از واحد های مختلف باشد نمونه مرکب گویند.
• انتخاب این بخش ها متناسب با میزان محصول موجود در هر واحد صورت می‌گیرد.

تعریف میزان نمونه

• تعداد، مقدار و یا حجم مشخص از نمونه که طبق استاندارد مربوطه برای انجام آزمون ها باید نمونه برداری شود را میزان نمونه گویند.

تعریف بهر (lot)  

• به مجموعه ای از واحد یا اقلام محصول با ویژگی یکسان که از بین آن ها نمونه ای برای ارزیابی با معیار های پذیرش انتخاب و بازرسی می‌شود.
• به تعداد اقلام یا واحد محصول موجود در هر بهر را حجم آن بهر می‌گویند.

دلایلی که اهمیت نمونه برداری را توجیه می‌کند:

• سازنده یا تولید کننده اطمینان حاصل کند که کالای عرضه شده به بازار به لحاظ فنی کیفیت مورد نظر را برخوردار است و حداکثر خریداران را به خود جذب می کند.
• تولید کنندگان از میزان و درصد سلامت محصول خود آگاه شده و در صورت وجود هرگونه خرابی یا فساد در حین تولید، نگهداری و .. برای پیشگیری و رفع مشکل آن اقدام کنند.

هدف کلی از نمونه برداری این محصولات نظارت یا تعیین اقدامات کنترلی برای پیشگیری و یا کاهش حد قابل قبولی از خطراتی است که منجر به آلودگی و فساد آن ها می‌شود.

به طور کلی از راه آزمایش و نمونه برداری :

• ماهیت هر گونه فرآورده ناشناخته ،مشخص می‌شود.
• ماهیت مواد شناخته شده تایید می‌شود.
• منبع یک ماده ارائه شده از طریق ویژگی های آن تعیین می‌شود
• و مشخص می‌شود که ماده ارائه شده از نظر نوع و کیفیت برای هدفی که برای آن در نظر گرفته شده است مناسب است یا خیر.

این فرآیند برای بررسی کم خطر یا بی خطر بودن یک فرآورده انجام می‌گیرد:

• عدم وجود فاکتور های مضر
• وجود سطح مناسب و قابل قبولی از افزودنی های مجاز و مواد اصلی
• آگاهی از میزان مواد مغذی موجود در آن

و در محصولات کشاورزی:

• بررسی و تشخیص وجود آفات ، نوع و درصد همه گیری محموله
• بررسی نوع بسته بندی مطابق با ماهیت محصول

• دستور یا سفارش بازرسی
• تهیه نمونه جهت آزمون
• گزارش بازرسی
• Testing یا آنالیز نمونه
• گزارش و گواهی نهایی

 بسیاری از فرآورده های غذایی و در مواردی محصولات کشاورزی امکان پایش در همه نوع شرایط محیطی را نداشته و تغییر خواص می‌دهند برای پیشگیری از این امر بهتر است نمونه گیری به شیوه ی زیر انجام شود:

• ظرف نگهداری نمونه باید در بسته باشد تا نمونه از جریان هوا، گرد و غبار و .. در امان بماند.
• ابزار نمونه برداری باید کاملا تمیز، خشک باشد.
• اقدامات لازم جهت جلوگیری از آلوده شدن و در مواردی اکسید شدن نمونه در هنگام فرایند نمونه برداری باید لحاظ شود.
• نمونه ها باید در ظروف خشک شیشه یا پلاستیک نگهداری شوند.
• اندازه ظرف های انتخاب شده باید طوری باشد که نمونه همه محتوای آن را در برگیرد.
• اگر ظروف انتخابی از جنس شیشه باشد، باید خشک و تمیز بوده و محتویات نمونه تا لب شیشه ریخته شود.
• از قرار دادن برچسب های کاغذی در داخل ظروف خودداری شود زیرا کاغذ رطوبت مواد را جذب کرده و سبب تغییر خواص آن می‌شود.
• برچسب نمونه باید شامل اطلاعات کاملی از جنس نمونه نام خریدار و فروشنده ، تاریخ باشد.
• نمونه باید مهار و پلمپ شده باشد.
• اگر میزان رطوبت نمونه مورد نظر باشد لازم است فرایند نمونه برداری و مهار کردن آن به سرعت انجام شود تا در حین نمونه رداری تغییر رطوبت ندهد.

اگر بخواهیم به ظروف و بسته بندی نمونه دقیق تر اشاره کنیم می‌توان گفت:           

• ظروف باید پاکیزه باشد مثلا گاهی لازم است پیش از پر کردن آن ها از نمونه پاک سازی، خشک کردن، استریلیزه کردن و…انجام پذیرد.
• کیفیت ظروف از حیث بی اثر بودن یا واکنش ناپذیری آن ها در تماس با نمونه و همچنین تناسب آن ها به لحاظ ماندگاری
• استحکام و مقاومت ظروف به معنی مقاومت آن ها در برابر خطرات احتمالی در طول حمل و نقل
• جنس و کیفیت ظروف باید متناسب با کاربرد نمونه باشد
• طراحی ظروف باید به گونه ای باشد که قابل مهار و پلمپ باشد و داراری امنیت لازم باشد.

پس از انتخاب ظرف مناسب برای نمونه، به پر کردن و بستن ظروف نمونه می‌پردازیم:

• در بسته بندی و پر کردن ظروف نمونه وجود فضای خالی بالای ظرف نمونه ضرورت دارد.
• وجود یک گاز بی اثر یا هر گاز دیگری که فضای خالی ظرف را پرکند ضروری است.
• قرار دادن یک پوشش مایع بی اثر در اطراف نمونه ضرورت دارد.
• محتویات ظرف نمونه را سترون سازی یا نگهداری فیزیکی و شیمیایی کنید.
• در شرایط ویژه، وجود هواکش در بسته بندی برای جلوگیری از ایجاد فشار بیش از اندازه و در نتیجه پیشگیری از به خطر افتادن نمونه ضروری است.
• در مواردی که نمونه ها، محصولات متابولیک و دارای بافت زنده هستند؛ قراردادن سیستم تهویه ضرورت دارد.

روش نمونه برداری خشکبار و میوه های خشک طبق استاندارد INSO 1036 است.

مراحل نمونه برداری از خشکبار و میوه های خشک از قرار زیر است:

 شناسایی و تعیین تعداد بهر ها

• این فرآیند باید بر اساس علائم برچسب های روی بسته و یا تعریف بهر انجام شود.
• در صورت وجود محموله دارای چند بهر لازم است نمونه بردار با استفاده از مدارک محموله برای شناسایی اقدام کند.
• در صورت وجود محصولات قابل حمل برای شناسایی محموله باید از طریق آخرین شماره حمل اقدام شود.
• در صورت وجود بهر هایی با تعداد بسته های بیشتر از پنج هزار عدد لازم است به بهر های حداکثر پنج هزارتایی تقسیم شوند.

مشخص کردن بسته های موجود در هر بهر

• مشخص کردن بسته های مورد نمونه برداری توسط نمونه بردار (اطلاعات لازم برای شناسایی محموله یا بهر)
• جداسازی بسته های آسیب دیده و آزمایش جداگانه آن ها
• در صورت تشخیص نمونه بردار مبتنی بر کافی نبودن نمونه برداری لازم است بازبینی فیزیکی انجام شده و نتیجه کلی بر مبنای میانگین دو نوبت نمونه برداری گزارش شود.

کنترل محصول

• برای محصولات بسته بندی شده لازم است از نمونه های اولیه برای بررسی ظاهری استفاده شود.
• محصول باید برای ارزیابی انطباق از بسته بندی خارج شود.
• بررسی کیفیت، غیر یکنواختی، اندازه و حداقل الزامات باید بر اساس نمونه انباشته یا نمونه ترکیبی باشد.

در گزارش نمونه برداری

• تعداد بسته های موجود در هر بهر باید ذکر شود
• تاریخ نمونه برداری و شماره مهار و پلمپ کنترل بهر باید درج گردد.
• نام صاحب کالا یا علامت تجاری همراه با امضا صاحب کالا یا نماینده او ضروری است.
• محل نمونه برداری و نام و امضا نمونه بردار باید ذکر شود.
• شماره پلمپ شکن و یا علامت مهر و موم نمونه باید ذکر شود.
• و در آخر هر گونه اطلاعات دیگری درباره وضع کالا و محل نمونه برداری که لازم به نظر برسد، مشاهده حشرات زنده یا مرده و سایر آفات انباری، رطوبت بالا و یا چیدمان نامناسب و …. نیز باید ذکر شود.

 این روش های نمونه برداری و بازرسی، در کنترل کیفیت محصول نهایی نقش اساسی دارد.از مزیت های به کار گیری بازرسی و نمونه برداری پیشگیری از بروز خرابی محصول از طریق حذف عوامل و فاکتور های معیوب در فرآیند تولید محصول است.به عبارتی در مراحل بازرسی و نمونه برداری از کالای مورد نظر کالای دارای مشکل و معیوب از روند خارج می‌گردد و زمان و هزینه صرفا برای کالاهای بدون نقص صرف می‌شود.این روند به مرور زمان علاوه بر جلب رضایت مصرف کننده باعث پیشرفت در عرصه تولید، برند سازی و افزایش اعتبار تولید کننده یا فروشنده را نیز به دنبال دارد.

در واقع با استفاده از این ابزار مهم بازرسی می‌توان شرایط مساعدی را برای تعیین کیفیت و اصالت کالاها فراهم آورد.در بازرسی از محصولات کشاورزی، کلیه ی تجهیزات، امکانات و روش ها و شیوه های بکار رفته مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته می‌شود تا انطباق آن ها با مقررات، استاندارد ها و دستور العمل های مربوطه و تعیین شده مشخص شود.هدف ابتدایی از این نوع بازرسی ها، حفظ سلامت عمومی، حفظ ایمنی مواد غذایی و ترویج شیوه های زیست پایشی می‌باشد.بازرسی های مربوط به محصولات کشاورزی ارتباط تنگاتنگی با سلامت و ایمنی مواد غذایی مورد استفاده در جامعه دارد.این فرآیند ضامن سلامت عمومی در برابر هر گونه بیماری ناشی از محصولات کشاورزی و در نهایت مواد غذایی فاسد یا بیماری زا است.این نوع بازرسی شامل تشخیص و شناسایی عوامل بیماری زا ،نظارت بر پسماندهای شیمیایی و آلوده در محصولات و کنترل آن ها می‌باشد.

تخطی از مقررات و دستور العمل نمونه برداری سازمان غذا و دارو و سازمان استاندارد ملی کشور علاوه بر خسارات جبران ناپذیر زیستی ، عواقب و پیگرد های قانونی، جریمه های نقدی ، تعطیلی کارخانه ها و کارگاه ها را نیز به دنبال دارد.

منظور از بازرسی از محصولات کشاورزی خوراکی، کلیه ی فرآیند های مربوط به تولید مواد غذایی مانند مزرعه داری، انواع بازرسی ها و روش نمونه برداری از خاک برای آزمایش و چوب بری است که برای اطمینان از انطباق با مقررات و شیوه نامه های استاندارد مورد ارزیابی کیفی و کمی قرار می‌گیرد.

پس از طی کردن مراحل بازرسی و نمونه برداری و انطباق با استاندارد مورد نظر شرکت بازرسی اقدام به صدور گواهینامه انطباق بازرسی می‌نماید.

برخی از این گواهی ها عبارتند از:

1. گواهینامه خدمات بازرسی از برنج : بازرسی از برنج داخلی و صادراتی
2. گواهینامه وزن محصولات: محصولات درجه بندی و فرآوری شده داخلی و صادراتی
3. گواهینامه نظارت بر وزن و اندازه غلات
4. گواهینامه بازرسی و ارزیابی محل انبار (غلات، برنج و..)

در برخی از موارد، بازرسان و کارشناسان، این نوع بازرسی ها را در محل کانتینر ها و محموله های حامل محصولات کشاورزی قبل از ورود به مقصد ، انجام می‌دهند.این عملیات برای حفظ و حراست از صنعت کشاورزی در برابر آفات انجام می‌گیرد.محل انجام بازرسی می‌تواند در مزارع، کارخانه ها و بنادر باشد.یکی از انواع بازرسی از محصولات کشاورزی کنترل و بررسی میزان انواع آفت کش ها ، کود ها و علف کش هاست.مدیریت استفاده از این محصولات شیمیایی بر عهده کشاورزان است لذا آن ها می‌بایست مطابق دستورالعمل ها و مقررات مربوطه به استفاده ار این محصولات اقدام نمایند.

از دیگر موارد  ارزیابی تجهیزات و امکانات می‌باشد.مدیریت و حفظ درست تجهیزات و تاسیسات مورد استفاده در روند کشاورزی برای دستیابی به نتیجه کارآمد و پایدار ،بسیار مهم است.این موارد شامل طراحی و ساخت سازه هایی جهت ذخیره سازی و همچنین استفاده و نگهداری از ماشین آلات و ابزار کشاورزی است.

شرکت ها و سازمان های بازرسی در بخش بازرسی از محصولات کشاورزی- هم از نوع خوراکی و هم از نوع غیر خوراکی، برای اطمینان از انطباق با مقررات، حفظ استاندارد های ایمنی از چک لیست بازرسی استفاده می‌کنند.برخی از موارد موجود در این چک لیست ها عبارتند از:

• اطلاعات کلی مزارع
• جمع آوری و نگهداری اسناد و سوابق مربوطه
• ایمنی و بهداشت کارکنان و کارگران
• سلامت محصولات کشاورزی
• وضعیت تولید و حفاظت از محصولات
• وضعیت نگهداری مواد شیمیایی(کودها، آفت کش ها و ..)
• وضعیت کنترل آب و خاک
• وضعیت تجهیزات و امکانات
• مدیریت پسماند

برای دریافت مشاوره در خصوص بازرسی و نمونه برداری از فرآورده های غذایی و محصولات کشاورزی با کارشناسان شرکت بازرسی آستا تماس بگیرید.