انواع بازرسی کالا کدامست؟

در تجارت جهانی یکی از عمده نگرانی های خریدار، انجام تعهدات فروشنده بر طبق قراداد است تا محصول را با همان کیفیت و کمیتی که در قرارداد ذکر شده ارسال نماید. برای جلوگیری از هر گونه مشکل و مغایرتی، شرکت های مستقلی تحت عنوان شرکت بازرسی کالا حضور دارند تا محصول را از هر لحاظ بررسی نمایند. به طور کلی به تمام عملیات بازرسی، نمونه‌برداری، آزمایش، اندازه‌گیری و دیگر فرآیندهایی که توسط شرکت بازرسی کننده به منظور تعیین کمیت و کیفیت محصولات، خدمات یا تأسیسات انجام می‌شود بازرسی کالا گفته می شود.

بر اساس زمان و مکان بازرسی و مرحله ارزیابی ، انواع بازرسی کالا در ادامه آمده است :

بازرسی قبل از حمل، بازرسی در حین تولید یا ساخت، بازرسی در مبدا، بازرسی در مقصد، بازرسی استاندارد اجباری که در ادامه به همه این موارد به تفصیل می پردازیم.همچنین دو نوع بازرسی دیگر برای اطمینان خریدار از قیمت کالا و صحت و اصالت فروشنده وجود دارد که عبارتند از : بازرسی قیمت یا تایید ارزش پروفرما و بازرسی اصالت فروشنده .هر کدام از انواع بازرسی در زنجیره تامین مزایایی دارد که در ادامه توضیحات بیشتری ارائه می دهیم.

بازرسی کالا قبل از حمل  (PSI) یا (pre shipment inspection ) یک روش بازرسی و یک روش کنترل کیفیت مهم برای کالای خریداری شده است که قبل از حمل کالا انجام می گیرد. در این روش شرکت های بازرسی مستقل ، تعدادی از کالا ها را بصورت تصادفی مورد بررسی و آزمایش قرار می دهند. بطور خلاصه بازرسی قبل از حمل شامل موارد زیر می باشد :

1. بررسی مدارک خرید
2.  بررسی مدارک کنترل کیفی و بازرسی کالا (جهت انطباق محصول با استاندارد و سفارش)
3.  بازرسی ظاهری (چشمی) از کالا و اجزای آن (که می تواند شامل بازرسی رنگ نیز باشد.)
4. بازرسی کمی
5.  بازرسی بسته بندی کالا
6. بازرسی حین بارگیری
7.  صدور گواهی ترخیص یا گواهی بازرسی

بازرسی در این نقطه برای کالاهایی که قبلا در حین ساخت مورد بازرسی قرار نگرفته اند؛ یک مرحله بسیار حساس خواهد بود. در بازرسی کالا، مهمترین وظیفه یک بازرس،کنترل مدارک فنی ساخت و کنترل کیفیت کالا (انطباق محصول) خواهد بود چرا که در بسیاری از مراحل ساخت و آزمون های مرتبط کالا که قبلاً انجام گرفته است؛ بازرس در آن زمان حضور نداشته است.

در ابتدا بازرس بایستی کاملاً از نحوه بازرسی و شرایط تحویل کالا مطلع باشد. یعنی به الزامات قراردادی و درخواست مشتری کاملاً اشراف داشته باشد. این الزامات را می توان در قراردادهای فیمابین سازنده (تامین کننده) و مشتری یافت. معمولاً این الزامات جزء ضمایم قرارداد به صورت های زیر می باشد :بصورت سفارش خرید (Purchase Order) یا درخواست مواد (Material Requisition) یا برنامه آزمون و بازرسی (Inspection and Test Plan: ITP) ویا کتابچه مشخصات فنی (Specification).در واقع بازرس باید محصول را مطابق با الزامات و خواسته های مشتری بررسی و تایید کند و اطمینان حاصل نماید که محصول مورد سفارش کلیه الزامات مشتری را برآورده می سازد.

این روش بازرسی، جلوی ورود کالاهای بی کیفیت که غیر سازگار هستند را کاهش می دهد. این گواهی در بعضی کشورها جهت ترخیص کالا از گمرک ضروری است.همچنین جزو اسناد مهم جهت ارائه به بانک در صورت استفاده از اسناد اعتباری به منظور آزادسازی وجه معتبر است.نکته دیگر، مساله بازرسی در کارخانجات فقط منحصر به بازرسی کالای بخصوص که به بازرس ابلاغ می گردد؛ نیست. با توجه به آنکه طرف های عمده تجارتی ایران در کشورهای مختلف تقریبا ثابت هستند و معمولاً کارخانجات خارجی بطور منظم به ایران جنس صادر می‌کنند؛ لذا بازرسان با تجربه در بایگانی خود برای هر کارخانه پرونده ای تشکیل می‌دهند و وضعیت تولید، دقت کار، صداقت در تهیه و ارائه اسناد، تخصص مسئولین بازرسی، وضعیت آزمایشگاه ها ، نحوه گرفتن نمونه، نحوه نگه‌داری نتایج و سایر نکات مهم در آن کارخانه را برای خود در پرونده یادداشت و اصولاً ارزیابی کلی در مورد هر کارخانه را پیش خود انجام می دهند. ممکن است برای سفارش های کوچک و یا برای همه نوبت های بازرسی در کارخانه، مسئولین مربوطه امکان چنین بازدیدی را فراهم ننمایند؛ ولی حداقل برای یک بار و در صورت تکرار بازرسی در آن کارخانه هر از چند بار، یک بار امکان این بازرسی را فراهم می‌نمایند . بازرس در طول بازدید کلی از کارخانه ، خط تولید ، دستگاههای کنترل کیفیت و نحوه عملکرد مسئولین مربوطه را مدنظر قرار می‌دهد .به هر حال بایستی توجه داشت که در بازرسی پیش از حمل، بکارگیری بازرسان مجرب از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بالطبع هزینه های بازرسی پیش از حمل نسبت به بازرسی حین ساخت بالاتر خواهد بود.

درصورتی که مواد اولیه، تجهیزات، قطعات و فرآیند تولید دارای اهمیت بسیار زیادی باشد و بعد از تولید امکان ارزیابی کالا بدون صرف هزینه زیاد وجود نداشته باشد؛ از بازرسی حین تولید یا ساخت (DPI) یا ( during production inspection) استفاده می شود. این روش معمولاً برای مواد غذایی، لوازم آرایشی و بهداشتی، ماشین آلات، تجهیزات پزشکی و … به کار می رود. بازرسی در حین تولید (DPI) یا با نام دیگر DUPRO، یک روش بازرسی کنترل کیفیت است که در زمان ساخت انجام می شود ؛ به ویژه برای محصولاتی که در حال تولید مداوم هستند و دارای الزامات سختگیرانه برای ارسال به موقع هستند  مناسب است.

بازرسی حین ساخت از طریق همان روش های سنتی بازدید میدانی همراه با چک لیست انجام می شود. تمام اطلاعاتی که در چند روز بازرسی به دست آمده جمع آوری و به شکل یک گزارش نهایی تدوین و منتشر می شود و در صورت وجود، عدم تطابق ها شناسایی شده و اقدامات لازم انجام می شود.همچنین بعضی از محصولات دارای الزام بازرسی در حین تولید هستند؛ به عنوان مثال دیگ بخار ( بویلر) توسط سازمان ملی استاندارد ایران (استاندارد اجباری ۴۲۳۱) دارای الزام بازرسی حین تولید یا ساخت می باشد.

1. وضعیت تولید
2. ارزیابی خط تولید و تأیید جدول زمانی
3. نمونه برداری تصادفی از محصولات نیمه تمام و نهایی
4. بسته بندی و مواد بسته بندی
5. ارزیابی کلی و توصیه ها
6. مواد خام
7. ظاهر محصول بر اساس پارامترهای حد کیفیت قابل قبول (AQL)
8. کیفیت کار
9. اندازه و وزن
10. عملکرد
11. برچسب گذاری و لوگو
12. بسته بندیمحصولات ناتمام
13. برنامه تولید
14. نیازهای خاص مشتری/محصول

همانطور که در اینفوگرافیک مقابل مشاهده می کنید،روند تولید محصول از زمان انتخاب تامین کننده ( تولید کننده) تا زمانی که محصول به دست خریدار برسد؛ شامل مراحل مختلفی است.مرحله بازرسی در حین تولید یا ساخت (DPI) در میانه تولید توسط بازرسان صورت می گیرد.البته بازرسی در هرکدام از مراحل شکل رو به رو می تواند باشد که در اینصورت شرایط، هزینه و نام های متفاوتی دارد.

در هر محصول ممکن است ایراداتی و نواقصی وجود داشته باشد که تنها در در زمان ساخت آن قابل شناسایی باشند. در بعضی از قسمت‌های تولید، مواد اولیه از طریق تامین کنندگانی تهیه می‌شود که ممکن است دارای استاندارد ثابتی نباشند و تاثیر منفی روی کیفیت نهایی کالاها بگذارند.این روش از بزور معایب احتمالی در محصول جلوگیری می کند.مورد بعدی، هنگامی که تغییراتی مانند راه اندازی ماشین آلات، ابزار جدید، بالا بردن ظرفیت تولید، افزایش سرعت دستگاه و… صورت گیرد؛بازرس موظف است که اثرات این تغییرات را در محصول ردیابی و بازرسی کند تا ببیند بر کیفیت محصول نهایی چه اثری می گذارد.گاهی اوقات سازمان و یا واحد تولیدی به اجبار یا بر حسب نیاز از یک کد محصول مشخص در طول پروژه خود، مکررا مجبور به استفاده است؛ این امر سبب می شود که نگرانی در مورد ثبات کیفی و فنی و یا حجم کمی محصول پدید آید.در همه این موارد بازرسی در حین تولید یا ساخت جهت حصول اطمینان خریدار از کیفیت کالای خریداری شده است.

شرکت های بازرسی کننده کالا باید صلاحیت فنی و شایستگی های لازم را داشته باشند و از بازرسی کالا گزارش دقیق فنی ارائه بدهند. در این روش، کمیت و کیفیت کالا مطابق آنچه در قرارداد ذکر شده توسط نیروهای ماهر شرکت بازرسی کالا بررسی می شود تا اطمینان خریدار جلب شود و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری به عمل آید؛ بعلاوه در صورت تمایل خریدار، بسته بندی، بارگیری و حمل و نقل کالا نیز مورد بازرسی قرار می گیرد.در صورت عدم ذکر مشخصات مربوط به بسته بندی، شرکت بازرسی کالا، بازرسی در مبدا را مطابق با استاندارد ها و عرف جاری تولید کننده و یا فروشنده بررسی می کند.چگونگی زمان و مکان بازرسی کالا در اعتبارات اسنادی باید به طور شفاف و دقیق ذکر شده باشد، در صورت نبودن این الزامات، کالا نمی تواند از گمرک ترخیص گردد.کلیه مشخصاتی که برای بررسی از لحاظ کمیت و کیفیت و بسته بندی و … مورد نظر است باید در سفارش بازرسی کالا در مبدا آمده باشد و هر گونه تغییرات توسط شرکت های ترخیص کالا باید در اسرع وقت به اطلاع شرکت بازرسی کالا برسد.

همچنین بعضی کالاها طبق دسته بندی سازمان ملی استاندارد، مشمول استاندارد اجباری می شوند که باید کیفیت شان با استانداردهای اعلام شده این سازمان در کشور مقصد مطابقت داشته باشد و اگر این بازرسی در مبدا صورت بگیرد؛ شرکت بازرسی کالا، گواهی COI (certificate of inspection) در مبدا را صادر می کند.

بسیاری از واردکنندگان و تولید کنندگان کالا، به جهت سرعت بخشیدن به فرآیند واردات و ترخیص کالا به منظور ارائه سریع به مشتریان و عدم توقف خطوط تولید، بدون انجام بازرسی در مبدا نسبت به حمل کالا مبادرت نموده و قبل از اظهار کالا در گمرکات نسبت به انجام بازرسی در مقصد (inspection at the destination) اقدام می نمایند.

این نوع بازرسی بیشتر به جهت انجام تشریفات گمرکی و دستورالعمل های بانکی است که به منظور حصول اطمینان از موجود بودن کالا به میزان اظهار شده در اسناد تجاری صورت می پذیرد. بنا به درخواست خریدار، هنگام بازرسی کالا در مقصد، کالا از نظر کمیت (تعداد) و کیفیت (استاندارد) می تواند ارزیابی شود سپس گواهی بازرسی در مقصد از سوی شرکت بازرسی صادر می گردد اما عموما بازرسی در مقصد بصورت کمی است که گواهی IC برای آن صادر می شود.

هر ساله سازمان ملی استاندارد، به جهت تضمین کیفیت کالاها و حفظ سلامت مصرف کنندگان لیستی از استاندارد اجباری برای کالاهای صادراتی و وارداتی ارائه می دهد. چنانچه کالای مزبور مشمول این لیست باشد؛شرکت بازرسی کالا موظف به بررسی کیفیت آن بر طبق استانداردهای کشور مقصد می باشد. در صورت نیاز، نمونه گیری و آزمایش توسط آزمایشگاه های مورد تایید، تحت نظارت شرکت بازرسی انجام می شود. در نهایت، گواهی بازرسی به همراه گزارش آزمون و اظهار نامه تامین کننده صادر می شود و بعد از ارائه به اداره استاندارد، گواهینامه COI برای کالا صادر می گردد.این بازرسی هم در کشور مبدا و هم در کشور مقصد امکان پذیر است که با توجه به در خواست خریدار صورت می گیرد؛ چنانچه آزمایشگاه های داخل کشور قادر به نمونه گیری و آزمایش محصول مورد نظر نباشند، کالا توسط آزمایشگاه های خارج از کشور آزمایش می شود.

در ادامه به دو نوع بازرسی دیگر اشاره می کنیم که برای اطمینان خریدار از قیمت کالا و صحت و اصالت فروشنده است.

در بازرسی اصالت فروشنده، شرکت بازرسی اقدام به تأیید هویت و ماهیت فروشنده و بررسی توانایی های او در انجام تعهدات می نماید. معمولا بازرگانان و تجار به خاطر الزامات قانونی و مشخصا قواعد بانک مرکزی به سمت استفاده از این نوع بازرسی ها سوق داده می شوند. بازرسی اصالت فروشنده و بازرسی قیمت و ارزش پروفرما همزمان با هم توسط شرکت های بازرسی انجام شده و گواهی بازرسی هر دو به صورت همزمان صادر می شود. پس از صدور گواهی بازرسی، خریدار آن را به بانک یا موسسه مالی مورد نظر تحویل می دهد و با اطمینان خاطر می تواند سراغ عقد قرارداد با شرکت های فروشنده برود.

تا اینجا به انواع سطوح بازرسی پرداختیم که برای کالاهای وارداتی و صادراتی انجام می شود.برای گرفتن اطلاعات بیشتر درباره روند بازرسی کالا و دریافت گواهی های مربوط کلیک کنید.