دیگ روغن داغ یا بویلر روغن داغ (Hot Oil Boiler) یا هیتر روغن داغ (Thermal Oil Heater) دستگاهی جهت انتقال حرارت بین سیال گرما گیرنده (روغن مخصوص حرارتی) و سیال گرما دهنده (گازهای داغ حاصل از احتراق مشعل) است. در این دیگ‌ها با ایجاد سطح انتقال حرارت لازم، گرمای گازهای حاصل از احتراق مشعل به روغن حرارتی در حال گردش منتقل شده و موجب افزایش دمای آن می گردد.

بازرسی دیگ روغن داغ یکی از مهمترین مراحل در حفظ ایمنی و عملکرد بهینه این تجهیزات صنعتی است. دیگ‌های روغن داغ به دلیل دمای کاری بالا و فشار موجود، نیازمند مراقبت و توجه ویژه هستند. بازرسی‌های دوره‌ای و دقیق، از بروز مشکلات جدی و خسارات احتمالی جلوگیری کرده و طول عمر دیگ را افزایش می‌دهد.

• ایمنی: بازرسی به موقع از بروز حوادثی مانند نشت روغن، انفجار یا آتش‌سوزی جلوگیری می‌کند.
• افزایش طول عمر: شناسایی و رفع مشکلات در مراحل اولیه، از آسیب جدی به قطعات جلوگیری کرده و عمر مفید دیگ را افزایش می‌دهد.
• کاهش هزینه‌های تعمیرات: تعمیرات پیشگیرانه بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر از تعمیرات اضطراری هستند.
• بهبود راندمان: بازرسی دقیق، از عملکرد صحیح تمام اجزای دیگ اطمینان حاصل کرده و راندمان حرارتی را افزایش می‌دهد.
• تطابق با استانداردها: بازرسی‌های دوره‌ای، مطابقت دیگ با استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی را تضمین می‌کند.

• بازرسی ظاهری: بررسی بدنه دیگ، اتصالات، عایق‌کاری، لوله‌ها و شیرآلات به منظور شناسایی خوردگی، ترک، نشتی و سایر آسیب‌های ظاهری.
• بازرسی داخلی: بررسی داخلی دیگ شامل بازرسی لوله‌های آتش، محفظه احتراق، کوره و سایر قطعات داخلی به منظور شناسایی رسوب، خوردگی، ترک و سایر آسیب‌ها.
• بازرسی تجهیزات جانبی: بررسی پمپ‌ها، مشعل‌ها، شیرهای اطمینان، گیج‌ها و سایر تجهیزات جانبی به منظور اطمینان از عملکرد صحیح آن‌ها.
• بازرسی عایق‌کاری: بررسی عایق‌کاری دیگ به منظور اطمینان از حفظ حرارت و جلوگیری از اتلاف انرژی.
• آزمایش‌های غیرمخرب: انجام آزمایش‌هایی مانند رادیوگرافی، اولتراسونیک و تست نفوذ مایع به منظور تشخیص عیوب داخلی بدون آسیب رساندن به دیگ.

• بازرسی اولیه: پس از نصب و راه‌اندازی دیگ
• بازرسی دوره‌ای: بر اساس دستورالعمل سازنده و استانداردهای موجود، معمولاً هر یک تا دو سال یکبار
• بازرسی پس از تعمیرات اساسی: پس از هر تعمیر اساسی بر روی دیگ
• بازرسی اضطراری: در صورت مشاهده هرگونه نشانه غیرعادی مانند نشت روغن، کاهش فشار، افزایش دمای بیش از حد و …

دیگ روغن داغ باید به گونه ای طراحی و تولید گردد که انتقال حرارت بین روغن و گازهای حاصل از احتراق صورت گیرد. افزایش سطح انتقال حرارت در دیگ روغن داغ موجب استفاده بیشتر از انرژی و کاهش مصرف سوخت می‌گردد.

به علاوه در دیگ‌های روغن داغ باید حرارت به صورت یکنواخت به روغن حرارتی که درکویل‌های حرارتی مارپیچ در حال حرکت و سیرکولاسیون می باشد، انتقال پیداکند. هرگونه حرارت غیر یکنواخت و بیش از اندازه یا توقف حرکت روغن در مسیر کویل حرارتی موجب افزایش دمای روغن شده و در صورتی که دمای روغن به بیش از حداکثر دمای کاری مجاز آن افزایش یابد به سرعت باعث اکسیداسیون روغن و تشکیل لجن یا کک در سیستم و اسیدی شدن روغن می‌شود که در عمل در فاصله زمانی کوتاهی سیستم را از کار خواهد انداخت.

لازم به ذکر است با توجه به دمای کاربالا در بویلر‌های روغن داغ رعایت اصول ایمنی در طراحی و ساخت آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و هرگونه بی توجهی به پیچیدگی های فنی و اصول ایمنی آن می‌تواند موجب ایجاد صدمات جانی و خسارت‌های مالی فراوانی گردد . متاسفانه تاکنون هیچگونه استاندارد ملی و اجباری جهت هیتر روغن داغ تدوین نگردیده است. بنابراین تولیدکنندگان معتبر معمولا با استفاده از اصول فنی ارائه شده در استاندارد آلمان به شماره DIN4754 نسبت به طراحی و تولید آن اقدام می کنند.

بویلر روغن داغ بر اساس ظرفیت به صورت تک کویل، دو کویل یا سه کویل تولید می گردد و هر کویل از یک ، دو یا سه نخ لوله در کنار هم تشکیل شده است. ( معمولا از دو کویل حرارتی و هر کویل از یک یا دو نخ لوله تشکیل شده است.)

این بخش از تجهیز وظیفه ی گرداندن روغن در سیستم را دارند. در این سیستم عمدتا” از پمپ‌های نوع سانتریفیوژ به منظور جلوگیری از نشت روغن استفاده می‌شود. نکته ی دارای اهمیت آن است که این پمپ‌ها زمانی عملکرد مناسبی خواهند داشت، که مایع مورد پمپاژ در درون محفظه پمپ تولید بخار نکند.

این نوع منبع زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دمای کاری روغن نزدیک به Flash point است و همچنین در مواقعی که به علت وجود محدودیت ارتفاع، مجبور به استفاده از سیستم انبساط بسته به جای نوع باز آن می باشیم. نظر به اینکه سیستم انبساط بسته ساختار بسیار پیچیده تری نسبت به سیستم انبساط باز دارد، تجهیزات کنترلی بیشتری در آن ها استفاده شده است و نگهداری و کاربری دقیق تری را نیاز دارد.

دیگ‌های روغن داغ از لحاظ نحوه نصب و ساختار کلی و همچنین نوع سوخت مصرفی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

1. بویلر روغن داغ افقی یا عمودی: دیگ‌های روغن داغ متناسب با ظرفیت و مشخصات طراحی به دو صورت افقی یا عمودی تولید می‌گردد که هر دو دارای معایب و مزایای مربوط به خود می‌باشد. معمولا از دیگ‌های عمودی بیشتر در ظرفیت‌های پایین و یا به دلیل محدودیت فضا استفاده می گردد. همچنین بویلرهای افقی معمولا دارای راندمان بالاتری می باشند.
2. بویلر روغن داغ گازسوز، گازوئیل‌سوز، دوگانه سوز: دیگ‌های روغن داغ بر اساس سوخت در دسترس در محل نصب به همراه یک از این ها که شامل مشعل گازسوز،مشعل گازوئیل‌سوز، مشعل دوگانه سوز (گاز و گازوئیل) یا مشعل سه گانه سوز ( گاز ، گازوئیل و مازوت) است؛ تولید می‌گردد.

دیگ روغن داغ عمودی نوعی بخاری سیال حرارتی است که از یک مخزن استوانه ای عمودی برای قرار دادن کویل گرمایش و محفظه احتراق استفاده می‌کند. در اینجا برخی از مزایای استفاده از دیگ روغن داغ عمودی وجود دارد:

1. هزینه نگهداری کم: دیگ های روغن داغ عمودی قطعات کمتری دارند و نگهداری و تعمیر آنها را آسان تر می‌کند.
2. ردپای کوچک: از آنجایی که محور دیگ به صورت عمودی نگه داشته می شود، فضای کمتری را روی زمین اشغال می‌کند.
3. نگهداری آسان سطح آب: حفظ سطح آب آسان است زیرا آب در بالای جعبه آتش‌نشانی قرار دارد.
4. مناسب برای نیروگاه های کوچک: تعمیر و نگهداری دیگ های عمودی آسان تر است و با توان کم کار می‌کند و برای نیروگاه های کوچک مناسب است.
   علاوه بر این، سیستم‌های گرمایش روغن حرارتی دارای مزایای بی‌شماری مانند دماهای بالا تا بالای ۳۰۰ درجه سانتی‌گراد، عملیات نیمه‌بار عالی بدون به خطر انداختن کیفیت گرمایش، و عدم تلفات حرارتی ناشی از میعانات داغ و بخار فلاش هستند.

دیگ‌های روغن داغ افقی دارای مزایای متعددی نسبت به انواع دیگر دیگ‌ها هستند.برخی از مزایای استفاده از دیگ روغن داغ افقی به شرح زیر است:

1. تامین حرارت حلقه بسته: سیستم تامین حرارت حلقه بسته دیگ روغن داغ افقی می‌تواند عمر مفید دیگ را افزایش دهد. همچنین اتلاف حرارت کمتری دارد که باعث می شود انرژی کارآمدتر و سازگار با محیط زیست باشد.
2. طراحی سیم پیچ سه مداره: طراحی سیم پیچ سه مداره دیگ روغن داغ افقی ایمنی و راندمان حرارتی بالا را تضمین می‌کند.
3. تبادل حرارتی ضد جریان: مکانیسم تبادل حرارتی ضد جریان دیگ روغن داغ افقی تضمین می‌کند که اختلاف دمای بین دمای گاز خروجی احتراق و خروجی روغن انتقال حرارت کمتر از ۳۰ درجه سانتیگراد باشد.
4. علاوه بر این، دیگ‌های روغن داغ افقی همه کاره هستند و می توانند از انواع مختلف سوخت مانند زغال سنگ، نفت و گاز استفاده کنند. همچنین می توانند در دماهای بالا و تحت فشار کم کار کنند، که آنها را برای کاربردهای مختلف صنعتی ایده آل می کند.

ایمنی در محیط کار از اولویت های اولیه و غیر قابل انکار می‌باشد که در کلیه زمینه‌ها باید به آن توجه نمود. در بویلرهای روغن داغ به دلیل دمای بالای روغن بحث ایمنی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هرگونه بی توجهی می‌تواند موجب آتش سوزی‌های شدید و ایجاد صدمات جانی و خسارات مالی فراوانی گردد. دیگ روغن داغ استاندارد باید حائز مشخصات زیر باشد:

1. دیگ روغن داغ با کیفیت و استاندارد باید توسط تولیدکنندگان متخصص و با تجربه تولید گردد. تولید این محصول دارای پیچیدگی‌ها و ظرایفی بوده که نیازمند دانش تخصصی و تجربه لازم می‌باشد. پیش از خرید ابتدا لازم است از توانایی و تخصص فنی تولید کننده اطمینان حاصل نمایید. موارد بسیار زیادی مشاهده شده که ساخت بویلر روغن داغ به دلیل قیمت پایین به تولید کنندگان غیر معتبر سپرده شده و مشکلات فراوانی به وجود آورده است.
2. دیگ روغن داغ استاندارد و با کیفیت باید با استفاده از مصالح با کیفیت و مطابق استاندارد تولید گردد. استفاده از لوله های غیر آتشخوار یا درزدار تحت هیچ عنوان مجاز نیست. همچنین ورق های مصرفی باید مطابق استاندارد از نوع آتشخوار ۱۷mn4 باشد. استفاده از ورق‌ها و لوله‌های با ضخامت کمتر از حد مجاز می‌تواند موجب کاهش طول عمر دیگ و خطرات فراوان گردد.
3. کلیه جوشکاری‌های دیگ روغن داغ باید توسط شرکت بازرسی شخص ثالت تحت نظارت اداره استاندارد به روشRT (رادیوگرافی) و UT (اولتراسونیک) کنترل گردیده و گزارشات به صورت کامل ارائه گردند تا از کیفیت جوش‌ها اطمینان لازم حاصل گردد.
4. دیگ روغن داغ باید مجهز به سیستم کنترل با تجهیزات با کیفیت و معتبر باشد تا در صورت بروز هرگونه مشکل از قبیل افزایش دمای روغن بیش از حد مجاز، عدم چرخش روغن و … به صورت خودکار با قطع مشعل از ادامه کار دیگ جلوگیری نماید.

دیگ روغن داغ در صنایعی که نیاز به دمای بالا یعنی حدود ۱۵۰ الی ۳۰۰ درجه سانتی گراد در فشار کاری پایین باشد، یکی از مناسب‌ترین تجهیزات جهت دستیابی به این خواسته است . بطور معمول، دسترسی به دماهای کاری بالاتر از ۳۰۰ درجه سانتی گراد کاربرد ویژه داشته و مستلزم طراحی خاص سیستم و استفاده از تجهیزات و روغن حرارتی مخصوص است که علاوه بر هزینه بالای احداث تاسیسات، به دلیل جلوگیری از خطرات و استهلاک زیاد سیستم توصیه نمی شود. این موارد مصرف معمولاً‌در صنایع زیر کاربرد دارند:

• صنایع نساجی : گرم کردن  ماشین آلات رنگرزی و کلندرها و خشک کن ها استنسر و ماشین های  شستشو  و خشک کن
• صنایع شیمیایی: گرم کردن اتو کلاوها ، صنایع رنگ و جلا  و میکسرها  و راکتورها و ماشین آلات پلیمریزاسیون
• صنایع چوب: دستگاه های خشک کن چوب و نئو پان و روکش کردن چوب
• صنایع کاغذ سازی : هودهای خشک کن و اتاقهای خشک کن  و سلیندرهای خشک کن
• صنایع غذایی : دستگاه های سرخ کن  و دستگاه های تقطیر ودستگاه های تجزیه چربی
• صنایع ترکیبی : دیستگاه های پلیمر یزا سیون و  اکسترودرها و کلندرها
• صنایع قیر: مخزن گرم کن  ومیکسرها  وسپراتورها
• مصارف متفرقه : تولید بخار به صورت غیرمستقیم و تولید آبگرم و مبدل حرارتی و گرم کردن هوای محیط و دستگاه های خنک کننده

در این نوشته ۳ روش عمومی تمیزکاری دیگ روغن‌داغ مورد بررسی قرار می گیرد:

۱- شستشو با سیال شستشو دهنده

روش شستشو با سیال شستشو دهنده زمانی توصیه می شود که:

• سیستم زیاد کثیف نشده باشد.
• سیالات از نظر شیمیایی سازگار باشند.
• تخلیه کامل سیستم دشوار نباشد.
• زمان کوتاه باشد.

۲- شستشو با تمیز کننده سیستم فرآیند

این روش برای زمانی که شرایط زیر وجود دارد توصیه می‌شود:

• سیالات سازگاری نداشته باشد و از انواع مختلفی باشند.
• سیستم دارای ذرات معلق و رسوبات کربنی چسبناک سبک باشد.
• سیستم به صورت شدیدی دارای لجن گرفتگی بوده یا جریان در برخی از نقاط مسدود شده باشد.
• تصفیه یک سیستم بزرگ، وقتی که پر کردن کامل سیال شستشو دهنده قابل قبول نباشد.

۳- سایر عوامل

هنگامی که عمل تمیزکاری انجام می‌گیرد باید توجه خاصی به زمان و کاسه نمدها و دفع سیال گردد. یک اشتباه متداول آن است که سعی شود تمیزکاری به طور فشرده در آخر هفته انجام و راه اندازی صبح روز شنبه آغاز گردد. این روش فقط برای سیستم‌های کوچک و غیر‌پیچیده میسر است. زمان قابل توجهی در دمای لازم، برای تمیزکازی مورد نیاز خواهد بود. همواره به یاد داشته باشید که شستشوی مناسب به سرعت انجام نمی‌شود.