تست چاه ارت
بازرسی فنی و تست چاه ارت از نکات مهمی در صنعت و ساختمان است که در این مقاله به آن اشاره شده است. به منظور حصول اطمینان از صحت کار کرد سیستم ارت در مقابل اضافه ولتاژهای تولید شده در بدنه که باعث صدمه دیدن دستگاهها و افراد میشود، همچنین ولتاژهای بسیار زیاد و خطرناک ناشی از برخورد صاعقه با دکلهای کامپیوتری ضروریست مقاومت سیستم ارت به صورت سالانه اندازه گیری شود.
استفاده از سیستم اتصال به زمین (ارت) نقش بسزایی در کاهش حوادث برقگرفتگی در صنعت دارد. شرکت بازرسی آستا به پشتوانه سالها تجربه و با بهرهگیری از کادری متخصص و تجهیزات پیشرفته خدمات بازرسی و تست چاه ارت را ارائه مینماید.
در جریان این بازرسیها، مقاومت چاه ارت و یا صاعقهگیر با دقت بسیار بالا اندازهگیری میشود و در صورت مناسب بودن مقاومت چاه ارت (متناسب با سیستم همبند) گواهینامه بازرسی مربوطه صادر میگردد. لازم به ذکر است که بازرسی سیستم همبند نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است. صرفاً در صورت بازرسی سیستم همبند است که میتوان در مورد مناسب بودن مقاومت چاه ارت یا صاعقهگیر اظهار نظر نمود. بدین صورت اندازهگیری مقاومت چاه ارت به تنهایی بدون بازرسی سیستم همبند کاری غیر اصولی و غیر حرفهای بوده و منتج به نتیجه خاصی نخواهد شد.

ما در شرکت بازرسی آستا خدمات تخصصی تست چاه ارت و بازرسی ارتینگ را بر اساس دستورالعمل های وزارت کار و همچنین استانداردهای مربوطه در سریعترین زمان ممکن به انجام میرسانیم. شرکت بازرسی آستا با در اختیار داشتن نمایندگی در کلیه استانهای بزرگ کشور، این خدمات را با بهترین کیفیت و رقابتیترین قیمت در سراسر ایران انجام میدهد.
به جهت آشنایی بیشتر با مبحث تست چاه ارت شرکت بازرسی آستا اقدام به برگزاری دوره آموزشی در فواصل منظم مینماید. در این دوره الزامات حفر چاه ارت، مقاومت آن، همبندی سیستم و سیستم صاعقه گیر به متقاضیان آموزش داده میشود. بازرسی و تست چاه ارت و دریافت گواهینامه ایمنی مربوطه، کمک شایانی به کاهش حوادث ناشی از برق گرفتگی می نماید.
شرکت بازرسی آستا (آتی سازان تاسیسات ایرانیان) به پشتوانه بیش از یک دهه تجربه و کسب مجوزهای لازم از مراجع ذیصلاح، میتواند به عنوان مشاور در مباحث ایمنی مربوط به تست و بازرسی چاه ارت در کنار سازمان شما قرار بگیرد.
خدمات بازرسی ارتینگ
خدمات بازرسی آستا در زمینه ارت به چهار دسته کلی تقسیم میشوند:
چاه ارت چیست؟
عموم تجهیزات الکتریکی برای تخلیهی جریانهای ناگهانی ناشی از برخی مشکلات پیش بینی نشده بایستی به زمین متصل شوند. به عبارت دیگر اتصال بدنه این تجهیزات به زمین (چاه ارت) باعث هدایت جریانهای سرگردان در زمان بروز حادثه و پیشگیری از بروز خطرات جانی ناشی از برق گرفتگی خواهد شد. سیستمی که جریانات الکتریکی را به زمین هدایت میکند، سیستم ارت یا چاه ارت نامیده می شود. چاه ارت به حفر چاله های عمیق در زمین گفته می شود. در داخل این چاله یک سیم مسی بر روی صفحه ای جوش داده می شود. هدف این صفحه ایجاد تماس بیشتر با خاک درون چاه ارت است. اطراف صفحه را با مواد بنتونیت پوشانده و سیم مسی را به بیرون چاه ارت می کشانند. سپس آن را به تابلوی تست باکس برده و به تمامی دستگاه های الکترونیکی متصل می کنند.
از سویی دیگر سیستم ارت به مجموعه ای از هادی ها اطلاق می شود که به صورت سری یا موازی به هم متصل شده تا اختلاف پتانسیل را بلافاصله به زمین منتقل کنند. تمام قسمت های فلزی سیستم سیم کشی باید با استفاده از یک سیم مسی به چاه ارت متصل شود. البته مداری که تولید می شود بایستی حداقل پتانسیل را داشته و مقاومت مدار الکترونیکی نیز باید خیلی پایین باشد.

استانداردهای چاه ارت پس از بررسیها و محاسبات دقیق محل توسط افراد متخصص در این زمینه تعیین میشود. عمق استاندارد برای حفر چاه ارت بسته به نوع خاک زمین و مقاومت آن متفاوت است. در حالت کلی عمق چاه ارت بین ۴ تا ۸ متر و قطر آن حدود ۸۰ سانتی متر در نظر گرفته می شود. مقاومت خاکهای کشاورزی و رسی کمتر بوده و نیاز به چاه ارت کم عمقتری دارند. در مقابل به دلیل مقاومت بالای زمینهای سنگلاخی و شنی، چاه ارت باید عمیقتر حفر شود.
هدف از به کار بردن اتصال زمین (ارت)
- حفاظت و ایمنی جان انسان
- حفاظت و ایمنی وسایل و تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی
- فراهم آوردن شرایط ایدهال جهت کار
- جلوگیری از ولتاژ تماسی
- حذف ولتاژ اضافی
- جلوگیری از ولتاژهای ناخواسته و صاعقه
- اطمینان از قابلیت کار الکتریکی
- کاهش افت ولتاژ و افت توان بر اثر عدم تعادل بار در سیستم

تست چاه ارت چیست؟
استاندارد بین المللی IEEE81 دستورالعملی ارائه کرده است که بعد از اجرای سیستم ارتینگ به هر روش (عمقی – سطحی – میله ای) باید توسط دستگاه اندازه گیری ارت سنج مقاومت اهمی سیستم ارتینگ سنجیده شود. به منظور حصول اطمینان از صحت کارکرد سیستم ارت در مقابل اضافه ولتاژهای تولید شده در بدنه ضروریست مقاومت سیستم ارت به صورت سالانه اندازه گیری شود. این اضافه ولتاژ باعث صدمه دیدن دستگاهها و افراد میشود. همچنین ولتاژهای بسیار زیاد و خطرناک ناشی از برخورد صاعقه با دکلهای کامپیوتری نیز میتوانند این مشکلات را ایجاد نمایند.

بازرسی فنی و تست چاه ارت بر اساس ماده ۱۳-۲-۵ انجام میشود. بر این اساس تاسیسات الکتریکی را باید قبل از شروع بهره برداری یا پس از هر تغییر عمده در آن مورد تست قرار داد. هدف از تست چاه ارت صحه گذاری کارهای انجام شده بر اساس اصول این مقررات است. همچنین بر اساس بند پ ۱-۹-۴ مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان در پایان کار احداث هر الکترود زمین (و همچنین به صورت دوره ای) بایستی مقاومت آن را نسبت به جرم کلی زمین اندازه گرفت. اندازه گیری مقاومت الکترود زمین به کمک دستگاه های قابل قبول برای انجام این کار و توسط افراد کار آزموده و صلاحیت دار انجام می شود. اگر تغییرات قابل ملاحظه ای در مقاومت الکتریکی مشاهده شد نسبت به توسعه سیستم اتصال زمین با احداث الکترودهای جدید اقدام نمود. علاوه بر آن بر اساس ماده ۲۲-۷-۸-۵ مبحث بیست و دوم مقررات ملی ساختمان آزمون اندازه گیری مقاومت الکترود زمین باید با استفاده از تجهیزات و روشهای تایید شده به صورت دورهای تست چاه ارت انجام شود.
روش های تست چاه ارت
با توجه به دستورالعمل های بازدید و تست شبکه های زمین ساختمان های مسکونی و ….، برای اطمینان از درستی مدارهای اتصال زمین و عملکرد آنها در ایجاد ایمنی و حفاظت افراد و تجهیزات در زمان اتصالی، باید بازدید و تست سیستم زمین به صورت دورهای انجام شود. چندین روش برای اندازه گیری وجود دارد:
- اندازه گیری مقاومت سیستم ارت به روش ۶۲٪
- اندازه گیری مقاومت سیستم ارت به روش افت ولتاژ
- اندازه گیری مقاومت الکترود زمین به روش کلاسیک
- اندازه گیری مقاومت الکترود زمین به روش شیب
- اندازه گیری مقاومت الکترود زمین به روش آزمون ۹۰/۱۸۰
- اندازه گیری مقاومت الکترود زمین به روش چیدمان مثلثی
- اندازه گیری مقاومت الکترود زمین به روش تکنیک الکترود متصل
- اندازه گیری مقاومت سیستم ارت به روش دو الکترودی (ارت مرده)
- اندازه گیری مقاومت الکترود زمین بدون کوبیدن میله
- اندازه گیری مقاومت الکترود زمین به روش تزریق جریان (کلمپی)
- اندازه گیری مقاومت الکترود زمین به روش سه نقطه
استاندارد بازرسی چاه ارت
بازرسی فنی و تست چاه ارت بر اساس ماده ۱۳-۲-۵ انجام میشود. بر این اسا تاسیسات الکتریکی را باید قبل از شروع بهره برداری یا پس از هر تغییر عمده در آن آزمود تا نسبت به صحت کارهای انجام شده طبق این مقررات اطمینان حاصل شود. همچنین بر اساس بند پ ۱-۹-۴ مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان در پایان کار احداث هر الکترود زمین و از آن پس به صورت دوره ای باید مقاومت آن را نسبت به جرم کلی زمین به کمک دستگاه های قابل قبول برای انجام این کار و توسط افراد کار آزموده اندازه گیری کرد. اگر تغییرات قابل ملاحظه ای در مقاومت الکتریکی مشاهده شد نسبت به توسعه سیستم اتصال زمین با احداث الکترودهای جدید اقدام نمود.
علاوه بر آن بر اساس ماده ۲۲-۷-۸-۵ مبحث بیست و دوم مقررات ملی ساختمان آزمون اندازه گیری مقاومت الکترود زمین باید با استفاده از تجهیزات و روشهای تایید شده به صورت دورهای تست چاه ارت انجام شود.

۶ نکته مهم اجرایی بازرسی فنی و تست چاه ارت
- در تست چاه ارت فاصله مناسب جهت کوبیدن میل جریان باید به گونهای انتخاب شود که حوزه مقاومتی آن با حوزه مقاومتی الکترود زمین تداخل نداشته باشد. توصیه میشود در بازرسی فنی و تست چاه ارت این فاصله از ۵ برابر بزرگترین بعد الکترود زمین کوچکتر نباشد.
- توصیه میشود در هنگام تست چاه ارت الکترود زمین، میل جریان و میل ولتاژ در یک راستا و به صورت خطی چیدمان شوند.
- در صورت وجود موانع در هنگام بازرسی فنی و تست چاه ارت و فراهم نبودن فاصله کافی جهت کوبیدن میلها در یک راستا، چیدمان میلها به صورت مثلثی اجرا شود.
- برای تست چاه ارت و اندازه گیری مقاومت الکترود زمین گسترده، نیاز به استفاده از سیمهای بلند برای اتصال به میلهای جریان ولتاژ وجود دارد. سیمهای بلند احتمال بروز خطای ناشی از تداخل الکترومغناطیس را بالا میبرند. همچنین در مواردی که محدودیتهایی در کوبیدن میل ولتاژ در چیدمان خطی میل ها به وجود می آید، توصیه میشود در تست چاه ارت از روش ۱۸۰/۹۰ استفاده شود .
- برای بهبود کیفیت تست چاه ارت و آزمون اندازه گیری مقاومت پیشنهاد میشود مقداری آب نمک در اطراف میل جریان و میل ولتاژ به خاک ریخته شود. توجه شود که این عمل برای الکترود زمین تحت آزمون ممنوع است.
- سیمهای رابط بین دستگاه و میلها باید به طور کامل از روی قرقرهها باز شوند. این سیمها بایستی به صورت باز شده روی زمین رها شوند. دقت شود که سیمهای رابط در هنگام تست چاه ارت تشکیل حلقه ندهند.
عوامل ایجاد خطا در تست چاه ارت و اندازه گیریها
عوامل متعددی ممکن است باعث ایجاد خطا در اندازه گیری مقاومت الکترود زمین و تست چاه ارت شوند. در ادامه به مهمترین آنها اشاره میشود. این عوامل عبارتند از:
- اجرام فلزی مدفون در خاک
- جریانهای سرگردان ناشی از منابع مختلف AC و DC
- نزدیکی بیش از حد میل جریان به الکترود زمین آزمون
- خطای دستگاههای اندازهگیری
- خطای اپراتور در بازرسی فنی و تست چاه ارت
- به کارگیری دستگاه یا روش اندازه گیری نامناسب در تست چاه ارت
ایمنی تست و بازرسی چاه ارت
کلیه اندازهگیریها و تست چاه ارت باید توسط فرد یا افراد کار آزموده و ماهر انجام شود.
انجام اندازهگیری مقاومت الکتریکی سیستم اتصال زمین در روزهای طوفانی، بارانی یا مواقعی که احتمال وقوع صاعقه باشد، مجاز نیست.
استفاده از لوازم حفاظت فردی مانند دستکش عایق و کفش کار مناسب در هنگام تست چاه ارت و اندازه گیری الزامی است.
مسیر تست و بازرسی چاه ارت و آزمون باید به نحوی انتخاب شود که خطرات احتمالی به حداقل برسد. در این راستا بهتر است مسیر انتخابی با خیابانهای پر رفت و آمد یا پیادهروهای شلوغ تلاقی نداشته باشد. در این مسیرها از علائم و نشانههای مناسب حین بازرسی فنی و تست چاه ارت استفاده شود.
فرد کار آزموده و ماهر همواره باید در ارتباط با افرادی باشد که در محل چاه ارت حضور دارند و قرار است میل های آزمون را در نقاط دور جابه جا نمایند.
قطع برق تاسیسات (حتی پست برق) ممکن است منجر به بی برق شدن سیستم زمین نشود. زیرا ولتاژ میتواند از طریق پست های مجاور (با استفاده از نول فشار ضعیف، شیلد کابل ها و غیره) به خاطر کلید زنی یا وقوع خطا در آن به سیستم زمین منتقل شود. به همین دلیل قبل از اقدام به تست چاه ارت و اندازهگیری مقاومت الکتریکی الکترودهای زمین باید نسبت به سنجش ولتاژ های سرگردان روی سیستم زمین و قابل قبول بودن آن اطمینان حاصل نمود.
پیش از جدا کردن یک الکترود از سیستم زمین باید از عدم وجود جریانهای بزرگ در آن اطمینان حاصل نمود.
نباید تمامی الکترودهای زمین یک سیستم را هنگام تست چاه ارت یک جا قطع نمود. مگر آنکه تاسیسات مربوطه از قبل به طور کامل بی برق شده باشند.
مشاوره تست و احداث چاه ارت
تست و بازرسی چاه ارت نیاز به مجوز مرکز تحقیقات وزارت کار دارد. این مجوز در سالیان گذشته به اشخاص حقیق اعطا شده بود که به زودی مجوزهای حقیقی به حقوقی تغییر خواهند کرد. فرد یا شرکتی که مسئولیت تست و بازرسی چاه ارت را بر عهده می گیرد، قانوناً به دلیل تعارض منافع نبایستی بتواند که کار اجرای چاه ارت را نیز انجام دهد. نهایتاً شرکت های مجری چاه ارت مجاز به صدور تاییدیه چاه ارت نبوده و همچنین شرکت های بازرسی در حوزه تست و صدور تاییده چاه ارت نیز مجاز به اجرای چاه ارت نیستند.
شرکت بازرسی آستا در حوزه تخصصی خود به ارائه خدمات بازرسی و مشاوره در حوزه تست چاه ارت و همبندی و همچنین انواع صاعقه گیرها می پردازد. شرکت بازرسی آستا با در اختیار داشتن پرسنل با دانش فنی به روز و تجربه طولانی در زمینه تست چاه ارت، سیستم ارت و صاعقه گیر. آمادگی خود را برای ارائه کلیه خدمات بازرسی در سراسر کشور اعلام می دارد.

ماده ۲۲ آئین نامه حفاظتی تاسیسات الکتریکی در کارگاه ها منتشر شده توسط وزارت کارو امور اجتماعی:
کارفرما مکلف به اخذ تاییدیه سالیانه صحت عملکرد سیستم اتصال به زمین (الکترود ارت – دستگاه ها- همبندی ها و دیگر تجهیزات و متعلقات) از وزارت کار و امور اجتماعی می باشد.
ماده ۲۲ آئین نامه حفاظتی تاسیسات الکتریکی در کارگاه ها منتشر شده توسط وزارت کارو امور اجتماعی:
کار فرما مکلف به اخذ تاییدیه سالیانه صحت عملکرد سیستم اتصال به زمین ( الکترود ارت – دستگاه ها- همبندی ها و دیگر تجهیزات و متعلقات ) از وزارت کار و امور اجتماعی می باشد.
بر اساس آئین نامه حفاظتی تاسیسات الکتریکی در کارگاه ها منتشر شده توسط وزارت کارو امور اجتماعی:
اتصال زمین: هرگونه اتصال هادی عمدی یا تصادفی یک مدار الکتریکی یا تجهیزات به زمین یا به برخی بدنه های هادی که به جای زمین (ارت) عمل می کنند، حکم زمین را دارد.
اتصال زمین مؤثر: اتصال به زمین عمدی از طریق یک اتصال زمین یا اتصالاتی با امپدانسی به حد کافی پایین بوده که ظرفیت مناسب برای حمل جریان را دارد تا از ایجاد ولتاژهایی که ممکن است منجر به ایجاد خطر برای تجهیزات متصل به آن یا افراد می شود، جلوگیری نماید .
ماده ۳۸ آئین نامه حفاظتی تاسیسات الکتریکی در کارگاه ها منتشر شده توسط وزارت کارو امور اجتماعی:
استفاده از سیم ارت به جای سیم نول و بالعکس تحت هر شرایطی ممنوع است.
استفاده از کلید محافظ جان (RCD) به عنوان جایگزین سیستم اتصال به زمین برای حفاظت در برابر برق گرفتگی ممنوع است و فقط به عنوان حفاظت مضاعف می توان از آن ها استفاده نمود؛ مگر در مواردی که در این آیین نامه به صراحت بیان شده است.