تست همبندی چاه ارت
در سیستم‌های الکتریکی، ایجاد یک اتصال مطمئن بین تجهیزات فلزی و زمین به‌منظور جلوگیری از برق‌گرفتگی، آتش‌سوزی و صدمه به تجهیزات، امری ضروری است. این کار از طریق سیستم ارتینگ (Earthing) و همبندی (Bonding) انجام می‌شود. تست همبندی چاه ارت یا تست پیوستگی سیستم زمین، یکی از تست‌های ایمنی برق است که بررسی می‌کند آیا تمام اجزای فلزی ساختمان (مثل اسکلت فلزی، تابلو برق، لوله‌ها، بدنه تجهیزات و…) به‌درستی و با مقاومت پایین به سیستم ارت (چاه ارت یا الکترود زمین) متصل شده‌اند یا خیر؟
همبندی چیست؟
همبندی، به اتصال الکتریکی مؤثر و پایدار بین بخش‌های فلزی غیرجریان‌دار (مانند بدنه دستگاه‌ها، لوله‌ها، اسکلت فلزی ساختمان) با یکدیگر و در نهایت با چاه ارت گفته می‌شود. هدف این اتصال، یکسان‌سازی پتانسیل الکتریکی در تمام قسمت‌های فلزی است تا در صورت وقوع اتصال کوتاه یا نشتی جریان، هیچ اختلاف ولتاژ خطرناکی ایجاد نشود.
انواع همبندی:
- همبندی اصلی (Main Bonding): اتصال تمامی سیستم‌های فلزی اصلی مانند لوله‌کشی آب، گاز، سازه فلزی ساختمان به شینه اصلی ارت.
- همبندی کمکی (Supplementary Bonding): اتصال تجهیزات فلزی نزدیک به هم در یک محل (مثلاً در حمام یا اتاق عمل) جهت کاهش خطر برق‌گرفتگی موضعی
- همبندی موضعی (Local Bonding): مخصوص اتاق‌های خاص مثل دیتاسنترها یا بیمارستان‌ها، برای حفاظت بیشتر در برابر تداخل‌های الکتریکی.
ضرورت تست همبندی
با گذر زمان، اتصالات فلزی ممکن است به دلیل خوردگی، شل شدن پیچ‌ها، تعمیرات نادرست یا تخریب مکانیکی دچار اختلال شوند. تست همبندی به دلایل زیر الزامی است:
- جلوگیری از برق‌گرفتگی افراد در تماس با تجهیزات فلزی
- کاهش خطرات آتش‌سوزی ناشی از جریان‌های نشتی
- اطمینان از عملکرد صحیح کلیدهای حفاظتی مانند RCCB و کلید نشتی جریان
- تطابق با الزامات قانونی و مقررات ایمنی
چه زمانی تست همبندی انجام می شود؟
- در زمان نصب اولیه سیستم زمین و تحویل پروژه
- به صورت دوره‌ای در پروژه‌های حساس یا صنعتی
- پس از هرگونه تغییر در سیستم برق یا ارت
استانداردهای مرتبط با تست همبندی
برای اجرای صحیح تست همبندی، باید به استانداردهای بین‌المللی و داخلی زیر مراجعه کرد:
- استاندارد IEC 60364: الزامات نصب سیستم‌های الکتریکی در ساختمان‌ها
- استاندارد BS 7671 (IET Wiring Regulations): مقررات سیم‌کشی در انگلستان که به‌طور دقیق به ارت و همبندی می‌پردازد.
- استاندارد NFPA 70 (NEC): استاندارد کد برق ملی آمریکا
- استاندارد ISIRI 11040 و ISIRI 10213: استانداردهای ایران در خصوص سیستم‌های ارتینگ
- استاندارد راهنمای توانیر: برای تأسیسات برقی صنعتی و پست‌های فشار متوسط
تجهیزات مورد نیاز برای تست همبندی
برای انجام تست همبندی، ابزارهای تخصصی زیر استفاده می‌شود:
- ارت تستر یا میگر مخصوص Bonding: دستگاهی برای اندازه‌گیری مقاومت اتصال همبندی، معمولاً در بازه میلی‌اهم تا چند اهم.
- مولتی‌متر دیجیتال: برای تست ساده پیوستگی (Continuity) در موارد کم‌خطر یا تأییدی.
- سیم و پروب تست: برای اتصال دقیق دو نقطه مورد آزمایش.
- پروب گیره‌ای یا تمساحی: برای اتصال ایمن به نقاط فلزی.
نکته: تجهیزات باید کالیبره شده و دارای گواهی سلامت باشند.
روش اجرای تست همبندی
اجرای تست همبندی نیازمند دقت و رعایت اصول ایمنی است. مراحل انجام تست به شرح زیر است:
- قطع برق تجهیزات: از نظر ایمنی، ابتدا باید برق تمام تجهیزات درگیر قطع شود.
- شناسایی نقاط تست: معمولاً بین شینه اصلی ارت و بدنه تجهیزات فلزی، لوله‌ها یا اسکلت سازه.
- تمیزکاری محل اتصال: حذف رنگ، زنگ‌زدگی یا چربی برای کاهش مقاومت تماس.
- اتصال دستگاه تست: اتصال یک سر دستگاه به شینه ارت و سر دیگر به تجهیز فلزی موردنظر.
- اندازه‌گیری مقاومت: دستگاه مقدار مقاومت را نمایش می‌دهد. این مقدار باید معمولاً کمتر از ۰٫۱ یا ۰٫۲ اهم باشد (بسته به استاندارد).
- ثبت نتایج: عدد ثبت‌شده، مشخصات محل تست و تاریخ باید ثبت گردد.
خطاهای رایج
- اتصال شل یا زنگ‌زده: مقاومت بالا را نشان می‌دهد و باعث اخلال در حفاظت می‌شود.
- اندازه‌گیری اشتباه بین دو نقطه غیرمرتبط
- عدم قطع برق در زمان تست (خطرناک)!
- استفاده از ابزار غیرکالیبره یا باتری ضعیف در تستر
نکات مهم و خطاهای رایج در تست همبندی
نکات مهم:
- همیشه در نقاط تست، رنگ و آلودگی را پاک کنید.
- از دستگاه‌های مطمئن و دارای تاییدیه استفاده کنید.
- در محیط‌های حساس مانند بیمارستان، تست باید با دقت بیشتر انجام شود.
خطاهای رایج:
- اتصال شل یا زنگ‌زده: مقاومت بالا را نشان می‌دهد و باعث اخلال در حفاظت می‌شود.
- اندازه‌گیری اشتباه بین دو نقطه غیرمرتبط
- عدم قطع برق در زمان تست (خطرناک)!
- استفاده از ابزار غیرکالیبره یا باتری ضعیف در تستر
مستندسازی نتایج و گزارش دهی
گزارش تست همبندی باید شامل موارد زیر باشد:
- نام پروژه و محل تست
- تاریخ انجام تست و نام شخص مجری
- نوع دستگاه تست، شماره سریال و تاریخ کالیبراسیون
- نقاط تست‌شده و مقاومت اندازه‌گیری‌شده در هر نقطه
- عکس از تجهیزات و محل تست (در صورت نیاز)
- وضعیت: مجاز / نامجاز
نمونه جدول ساده گزارش
| ردیف | محل تست | مقاومت (Ω) | وضعیت |
|---|---|---|---|
| ۱ | بدنه تابلو اصلی | ۰٫۰۵ | مجاز |
| ۲ | لوله فلزی گاز | ۰٫۱۸ | مجاز |
| ۳ |
سازه فلزی سقف
|
۰٫۳۵ | نامجاز |
تفاوت تست همبندی با تست چاه ارت
| ویژگی | تست همبندی | تست ارت چاه |
|---|---|---|
| هدف | بررسی اتصال بین بدنه فلزی تا شینه ارت | بررسی مقاومت چاه ارت نسبت به زمین |
| ابزار | میگر یا ارت تستر مخصوص Bonding | ارت تستر سه سیمه یا چهار سیمه |
| مقدار مجاز | معمولاً > ۰٫۲ اهم | معمولاً > ۲ یا ۵ اهم |
| دوره انجام | سالانه یا در زمان تغییر سیستم | سالانه، یا پس از بارندگی شدید، تعمیرات چاه |
جمع بندی و توصیه های ایمنی
تست همبندی بخش جدایی‌ناپذیر از ایمنی برق در هر پروژه است. بدون اجرای این تست و رفع نواقص احتمالی، سیستم ارت حتی اگر مقاومت پایینی هم داشته باشد، نمی‌تواند عملکرد مؤثر و ایمنی داشته باشد. بنابراین توصیه می‌شود:
- این تست به‌صورت سالانه تکرار شود.
- مستندات تست در پروژه‌های ساختمانی و صنعتی بایگانی شود.
- تکنسین‌های برق با استانداردهای تست و ابزار دقیق آشنا باشند.
- در پروژه‌های مهم (بیمارستان، دیتا سنتر، پالایشگاه)، تست با دقت بالا و ثبت ویدئویی انجام شود.
