بازرسی و نمونه برداری از فرآورده‌ها و مشتقات نفتی

نفت، این مایع غلیظ و تیره که به طلای سیاه معروف است؛ امروزه عامل اختلافات و جنگ میان کشورهای جهان شده است.نفت، در زندگی روزمره انسان نقش اساسی دارد و منبع مهم انرژی‌های جهان به شمار می‌رود.نفت از مخلوط هیدروکربن‌ها تحت فشار و گرمای زیاد بوجود آمده و به صورت خام و پالایش شده کاربرد دارد. با وجود تلاش دانشمندان و کارشناسان محیط زیست برای مصرف کمتر این سوخت فسیلی، همچنان نقش آن در زندگی بشر پررنگ است؛ چرا که غیر از نفت خام، فرآورده‌ها و مشتقات آن که از تقطیر و پالایش بدست می‌آید به طور مستقیم با زندگی انسان مرتبط است.نفت مانند دیگر محصولات و فرآورده های دیگر که با زندگی انسان به طور مستقیم در ارتباط اند و پیش از ورود به عرصه مصرف، نیازمند بازرسی می‌باشند، باید نمونه برداری و بازرسی شود.

منظور از نمونه‌برداری فرآورده و یا مشتقات نفتی، انتخاب مقداری از آن جهت دستیابی به نمونه ای است که هم نماینده تمام محتویات آن باشد و هم بتوان در مراحل مختلف تولید، نگهداری، عرضه، فروش، صادرات یا واردات بر طبق روش نمونه برداری مشخصی آن را مورد آزمون قرار داد.هدف ابتدایی از بازرسی فرآوده های نفتی عبارتند از :

• کمک به ساز و کار بازاریابی و فروش این محصولات به شرطی که بازرسی، دقیق و به طور مداوم انجام شود.
• دستیابی به اطلاعاتی که کمیت و کیفیت این نوع محصولات را برای فروش توصیف کند.

بیشترین و مهم ترین کاربرد نفت و فرآورده های نفتی، تولید سوخت و انرژی می‌باشد.

فرآیندهای پالایش نفت عبارتند از:

1. تفکیک : شامل تقطیر و استخراج با حلال است.
2. تبدیل: شامل کراکینگ، ری فورمینگ، ایزومریزاسیون، پلیمریاسیون، آلکیلاسیون است.
3. تصفیه: در مرحله آخر و شاملگوگرد زدایی، حذف هیدروکربن های سنگین، حذف ترکیبات ناخالصی است.

علاوه بر تامین سوخت و انرژی، در پالایشگاه‌ها نفت خام به مواد شیمیایی تبدیل می‌شود که این مواد جزئی از مواد اولیه در تولیدات صنایع مانند پلیمر سازی به شمار می‌روند.اصلی ترین فرآورده های نفتی عبارتند از:

1. بنزین
2. گازوئیل
3. دیزل
4. گاز مایع – ال پی جی
5. مازوت ها
6. نفت سفید
7. روان کننده ها
8. پارافین
9. قیر – آسفالت
10. کک نفتی
11. نفت سبک
12. گازوئیل صنعتی
13. نفت کوره

از آن جایی که این محصول جز سرمایه ملی به شمار می‌آید نمونه برداری و بازرسی از آن نیز مراتب خاص خود را دارد.

1.  یکی از الزامات در روند نمونه برداری و بازرسی این است که کلیه مراحل توسط دوربین های نصب شده روی لباس نمونه بردار ثبت و ضبط شود .همچنین این فیلم‌ها باید جهت حصول اطمینان از صحت انجام کار، توسط اداره کل استاندارد استان کنترل و نظارت شود.   
2. ظرف نمونه برداری از این فرآورده ها باید دارای حجم یک لیتر باشد.جنس ظروف باید از آلومینیوم و دارای درب پیچی باشد تا کاملا عایق بندی شود.نمونه باید حداکثر ۸۵ درصد از حجم ظرف را اشغال کند.
3. شرایط نگهداری نمونه ها قبل از ارسال به آزمایشگاه باید به گونه ای باشد که نور و رطوبت به آن ها نرسد.
4. در صورتی که ماهیت نمونه فرار باشد باید در حمام یخ نگهداری شود.
5. در صورت نگهداری در حمام یخ ، اگر یخ ها ذوب شوند باید اقدامات لازم جهت جلوگیری از مخلوط شدن آب با نمونه ها فراهم شود.
6. قبل از پلمپ درب بطری می‌بایست یک درپوش آلومینیومی دارای هولوگرام بر روی دهانه چسبانده شود و تنها توسط آزمایشگاه برداشته شود.
7. طراحی و انتخاب بطری ها باید به گونه ای باشد که امکان پلمپ آن وجود داشته و بتوان به راحتی و بدون آسیب درب بطری را باز و بسته کرد.
8. بطری‌های پلمپ شده داخل جعبه ی قابل ردیابی قرار گرفته که ردیابی آن ها هنگام پلمپ نمونه تا زمان تحویل به آزمایشگاه ثبت می‌گردد.

طبق استاندارد به شماره ۱۵۱/۲۶۳ چند روش نمونه برداری وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

• روش نمونه برداری از تانکر های حمل فرآورده ها و مشتقات نفتی مایع
• روش نمونه برداری از تانکر های حمل فرآورده ها و مشتقات نفتی تحت فشار(گاز مایع)
• نمونه برداری از محموله های نفتی دارای پروانه کاربرد علامت استاندارد و مظروف
• روش نمونه برداری از مخازن نگهداری فرآورده ها و مشتقان نفتی (مخازن قائم)
• روش نمونه برداری از واگن ریلی
• روش نمونه برداری از کشتی
• روش نمونه برداری از فلکسی

با توجه به شرایط و صلاح دید متخصصان، نمونه برداری به یکی از روش های فوق صورت می‌پذیرد.فرآورده ها و مشتقات نفتی طیف وسیعی را شامل می‌شود که به صورت‌های مختلف در زندگی روزمره انسان کاربرد دارند، طبیعی است بازرسی و نمونه برداری از این مایع ارزشمند با حساسیت بیشتری صورت پذیرد.این حساسیت ها از نوع ابزار بکارگیری در نمونه برداری تا تهیه گزارش قابل توجه است.در روند بازرسی از این فراورده ها، برای جلوگیری از سوء تفاهمات و همچنین پیشگیری از ادعا و ایجاد نزاع بین طرفین تجاری توافق، جمع‌آوری و داشتن مدارک مشخص و ضمیمه  از شرکت بازرسی مستقل و حرفه ای می‌تواند برای هر دو طرف مفید واقع شود.

ابزار مورد استفاده برای نمونه‌برداری از فرآورده های نفتی به هر دو صورت مایع و گاز وجود دارد.معمولا ابزار قابل قبول برای نمونه‌برداری از مشتقات نفتی مایع عبارت است از: بشر یا بطری سنگین شده که توانایی غوطه ور شدن در مایع را داشته باشد.ابزار مورد استفاده و قابل قبول برای مشتقات نفتی تحت فشار (گاز مایع) بایستی از سیلندر حجم ثابت دارای شیر باشد.

پیش از فرآورده ها و مشتقات نفتی‌، لازم است ماده اولیه یعنی نفت خام و تصفیه نشده مورد بازرسی قرار گرفته و آزمون های مربوط به آن انجام شود.

از جمله این آزمون‌ها عبارتند از:

• درجه بندی و تست API (تست میزان چگالی نفت و مایعات پتروشیمی)
• تست چگالی گوگرد
• تست جداسازی گوگرد
• تست تعیین میزان گوگرد
• تست بررسی میزان رسوب کربن
• تست بررسی محتوی کلراید ها
• تست تاثیر فشار جو
• تست اندازه گیری نفت سنگین تحت دمای بالا
• تست بررسی گاز سولفید هیدروژن
• تست بررسی میزان فلزات خام
• تست روغن

تست ها و آزمون‌های قابل اجرا در فرآورده‌ها و مشتقات نفتی ، به تفکیک برای هر ماده فرق می‌کند برای مثال فرآورده ای مانند بنزین به روش‌های زیر است:

• تست های RFG و RBOB  (بنزین اصاح یا فرموله شده)
• تست های مربوط به CBOB (تست مربوط به بنزین معمولی)
• تست مربوط به مشخصه های استاندارد ASTM شماره D4814
• تست مربوط به ترکیبات نفتا (بنزین سنگین) و آلکیل ها
• تست بخار طبق استاندارد EPA به شماره D5191

این آزمون و تست‌ها بخش مهمی از روند بازرسی از فرآورده‌ها و مشتقات نفتی است؛ چرا که تهیه گزارش و همچنین صدور گواهی بازرسی و انطباق بر اساس این تست‌ها می‌باشد.

معمولا بازرسی از نفت خام، فرآورده‌های نفتی وگازها مطابق با استاندارد های زیر صورت می‌گیرد:

• استاندارد های API (استاندارد تعیین شده توسط انیستیتوی نفت آمریکا)
• استاندارد های ASTM (استاندارد های تعیین شده توسط سازمان تست و مواد آمریکا)
• استاندارد های ISO (استاندارد های تعیین شده توسط سازمان استاندارد بین المللی)
• استاندارد های GOST (استاندارد های توسعه یافته توسط فدراسیون روسیه)

و بر همین اساس گواهی انطباق صادر می‌گردد.